نیمه شعبان جشن مسلمانان شیعه
نیمه شعبان
سالروز تولد حضرت مهدی(عج)، امام دوازدهم شیعیان است که در دوران غیبت به سر می‌برد. در برخی روایات، شب نیمه شعبان پس از شب قدر برترین شب‌ها دانسته شده است. گروهی از شیعیان در این شب به شب زنده‌داری و اعمال مذهبی مشغول می‌شوند. برخی از اهل‌سنت و طریقت‌های تصوف نیز به فضیلت این شب معتقدند.
جشن نیمه شعبان
جشن نیمه شعبان از جشن‌های بزرگ شیعیان است که به مناسبت میلاد امام مهدی(عج) برگزار می‌شود. در ایران، مسجد جمکران و در عراق، کربلا محل تجمع شیعیان در نیمه شعبان است. پس از انقلاب ۱۳۵۷ش روز نیمه شعبان در تقویم ایران تعطیل رسمی اعلام شده است.
همچنین شب نیمه شعبان از شب‌های بافضلیت شناخته می‌شود و در روایات به انجام اعمال عبادی خاصی در آن توصیه شده است.[۴]
جشن میلاد امام مهدی(عج)
گروهی از شیعیان به‌مناسبت سالروز میلاد امام مهدی(عج) اقدام به برگزاری جشن، چراغانی، مولودی‌خوانی، قربانی و توزیع غذا می‌کنند. در ایران برگزاری این جشن‌ها در دوره جمهوری اسلامی پررنگ‌تر شده است و روز نیمه شعبان در این کشور تعطیل رسمی و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است.[۵] بزرگترین جشن‌ها در ایران در مسجد جمکران در قم برگزار می‌شود.[۶] پیش از انقلاب اسلامی ایران در ۱۳۵۷ش نیز مسجد صدریه تهران از مکان‌های برپایی جشن‌های نیمه شعبان بود.[۷]
در عراق نیز شیعیان ضمن برگزاری جشن نیمه شعبان، به زیارت امام حسین(ع) می‌روند. پیاده‌روی به سمت کربلا در ایام نیمه شعبان مرسوم است. جشن‌های نیمه شعبان توسط شیعیان در کشورهای بحرین، یمن، مصر، لبنان، سوریه و هند نیز برگزار می‌شود.[۸]
فضیلت شب نیمه شعبان
بنا بر روایات بخشی از فضیلت‌های شب نیمه شعبان عبارتند از:
- گشایش درهای خشنودی، بخشش، روزی و نیکی؛[۱۳]
- تقسیم روزی و ثبت‌شدن زمان مرگ انسان؛[۱۴]
- بخشیدن همه انسان‌ها غیر از مشرک، قمارباز، قطع رحم‌کرده، شراب خوار و فردی که بر انجام گناه اصرار می‌ورزد.[۱۵]
اسامی دیگر
- شب برات: نیمه شعبان در فرهنگ و ادب فارسی، شب برات نامیده شده است. از آنجا که در شب نیمه شعبان خدا، برات[یادداشت ۱] آزادی از جهنم را به بندگان خود می‌بخشد به این شب، شب برات گفته می‌شود.[۱۶] گاهی از شب نیمه شعبان به لیلة الصَکّ نیز یاد می‌شود. صک معرّب چک فارسی و مترادف برات است.[۱۷] و در ترکیه به آن برات کاندیلی گفته می‌شود.
ابوریحان بیرونی (۳۶۲- پس از ۴۴۰ق) در کتاب «التفهیم» دربارهٔ شب برات آورده است:
- «… و شب پانزدهم از ماه شعبان، بزرگوار است و او را شب برات خوانند و همی پندارم، این از قبیل آن است که هر که اندرو عبادت کند و نیکی به جای آورد، بیزاری یابد از دوزخ».[۱۸]
محمد غیاث‌الدین رامپوری شاعر مشهور هندوستان در قرن ۱۳ق نیز در غیاث‌اللغات -یکی از فرهنگ‌های فارسی- شب پانزدهم شعبان را شب برات توصیف کرده است که در آن فرشتگان به فرمان خدا روزی انسان را تقسیم می‌کنند.[۱۹]
ميرزا سيد مهدی قدسی مشهور به سید الواعظین:
- شب رهایی: در آسیای جنوبی به شب نیمه شعبان، شب رهایی گفته می‌شود.[۲۱]
همچنین لیلة المبارکه و لیلة الرحمه از دیگر اسامی این شب است.
دیدگاه اهل‌سنت
هرچند ابن‌تیمیه، نظریه‌پرداز سلفیه، اجتماع مسلمانان در مسجد برای احیا و خواندن نماز صد رکعتی این شب را بدعت دانسته است.[۲۵] و برخی دیگر از وهابیان در قرن چهاردهم و پانزدهم قمری به پیروی از او، شب‌زنده‌داری و برگزاری مراسم شب برات را بدعت می‌دانند.[۲۶][۲۷] [۲۸] اما روایات متعددی از پیامبر(ص) و صحابه دربارهٔ اهمیت عبادت در این شب و مشخص شدن روزی و مقدرات انسان در آن وجود دارد.[۲۹]